آمازون؛ پر آب ترین رود جهان در آمریکای جنوبی - وبلاگ عینک من

به گزارش وبلاگ عینک من، آمازون بزرگتر ین رود آمریکای جنوبی از نظر حجم و جریان آب است و پر آب ترین رود جهان به شمار می رود. طول این رود که از سرچشمه آن در رودخانه اوکایالی-آپوریماک اندازه گیری می گردد، حداقل 6400 کیلومتر است. طول رود آمازون کمی از رود نیل کمتر و معادل فاصله شهر نیویورک تا رم است.

غربی ترین سرچشمه این رود در کوه های آند، در فاصله 160 کیلومتری اقیانوس آرام و دهانه آن در اقیانوس اطلس در شمال شرقی ساحل برزیل قرار گرفته است. طول و سرچشمه رود آمازون از اواسط قرن بیستم مورد بحث بوده است. بعضی معتقدند آمازون از رود نیل طویل تر است.

اگر با تور برزیل ایوار به این کشور سفر می کنید، رودخانه آمازون را از نزدیک ببینید.

میزان تخلیه آب رودخانه آمازون در دهانه رود چهار برابر کنگو و بیش از 10 برابر رودخانه میسیسیپی است. این حجم از آب شیرین می تواند تا فاصله بیش از 160 کیلومتر شوری آب اقیانوس را رقیق تر کند.

بیش از دو سوم حوضه رودخانه آمازون توسط جنگل های بارانی پوشیده شده اند. این جنگل ها در حاشیه های شمالی و جنوبی به جنگل های خشک و ساوانا و جنگل های کوهستانی آند در غرب تقسیم بندی می شوند. جنگل های بارانی آمازون نیمی از جنگل های بارانی زمین را تشکیل می دهند و عظیم ترین ذخیره گاه منابع بیولوژیکی جهان محسوب می شوند.

از آنجایی که فعالیت های مخرب انسانی تعادل اکولوژیکی جنگل را به شدت تهدید می نمایند، آمازون از قرن بیستم توجه زیادی را در سراسر جهان به خود جلب نموده است. جنگل زدایی به دلایل مختلف در جنوب رود آمازون و حاشیه آند به سرعت در حال پیشروی است. به علاوه، کشف قابل توجه مواد معدنی باعث هجوم جمعیت به این ناحیه شده است که پیامدهای بدی برای اکولوژی منطقه دارد.

طول رودخانه آمازون

بحث درباره منبع اصلی رود آمازون و طول آن در نیمه دوم قرن بیستم شدت بیشتری گرفت. زیرا با پیشرفت تکنولوژی امکان کاوش در مناطق دورتر از جریان اصلی رود فراهم شده بود. به این ترتیب محققین می توانستند طول رودخانه را دقیق تر اندازه گیری نمایند.

در اوایل دهه 1950، کاوشگران چند کوه در کشور پرو را به عنوان مبدا رود آمازون معرفی کردند. اما آن ها این کار را بدون آنالیز و اندازه گیری دقیق یا تحقیقات هیدرولوژیک انجام دادند. در سال 1971 طی تحقیقی که با پشتیبانی انجمن نشنال جئوگرافیک انجام شد، رودخانه کارو آسانتا که از دامنه شمالی کوه میسمی در جنوب پرو سرازیر می گردد، به عنوان سرچشمه رودخانه آمازون معرفی گردید. البته در سال 1983 یک کاوشگر لهستانی سرچشمه رود را یک رودخانه دیگر در نزدیکی رود آپاچِتا گفت.

در دهه 1990 با معرفی تکنولوژی جی پی اس محققان بار دیگر کوشش کردند طول رودخانه آمازون را اندازه گیری نمایند. اندرو جانستون یک جغرافیدان آمریکایی از موزه هوا و فضا موسسه اسمیتسونیَن واقع در واشنگتن دی سی از تجهیزات جی پی اس به منظور تحقیق درباره رودهایی که به آمازون سرازیر می شوند، استفاده کرد. با آنالیز های این محقق بار دیگر رودخانه کارو آسانتا به عنوان سرچشمه آمازون معرفی گردید.

در اوایل قرن 21 ام تصاویر ماهواره ای به محققین امکانات بیشتری برای آنالیز دقیق ترِ طول رودخانه را دادند. در سال 2007 یک گروه کاوشگر از موسسه ملی برزیل تصمیم گرفتند طول و سرچشمه حقیقی رودخانه را پیدا نمایند. داده های این گروه نشان داد رودخانه آپاچِتا 10 کیلومتر از کارو آسانتا طویل تر است. بنابراین این رود را سرچشمه اصلی آمازون معرفی کردند.

در آنالیز های نهایی طول رودخانه آمازون 6,992 کیلومتر تخمین زده شد. با این حال، رودخانه آمازون جریان پیچیده و متغیری دارد که متاثر از عوامل اقلیمی و فصلی هستند. این موضوع اندازه گیری دقیق طول رودخانه را کمی مشکل می سازد. بنابراین، طول نهایی رودخانه هنوز هم مورد بحث و آنالیز است.

اقلیم

آمازونیا آب وهوایی گرم، مرطوب و بارانی دارد. طول روز و شب در منطقه خط استوا تقریبا برابر است، اما اختلاف دمای قابل توجهی دارند. می توان گفت شب های آمازون مانند زمستان آن منطقه است. در شهر مانائوس متوسط دمای روز در ماه سپتامبر به حدود 32 درجه سانتی گراد و در ماه آوریل به 24 درجه سانتی گراد می رسد، اما رطوبت همواره بالا و آزاردهنده است.

در ماه های زمستان در قسمت نیم کره جنوبی، یک توده هوای قطبیِ قدرتمند به سمت شمال آمازون راهنمایی می گردد و دمای هوا را به شدت کاهش می دهد. همچنین در چند روز از سال، بارندگی های شدید هوایی صاف و آفتابی و شب هایی خنک را به دنبال دارد.

در این منطقه نیمی از بارش ها از اقیانوس اطلس و نیمی دیگر از تبخیر و تعرق جنگل های گرمسیری و توفان های همرفتی سرچشمه می گیرد. میزان بارندگی درمناطق کم ارتفاع حوزه مرکزی آمازون سالانه بین 1500 تا 3000 میلی لیتر متغیر است. در حاشیه شرقی و شمال غربی این حوزه معمولا در طول سال بارش های متعددی رخ می دهد. این درحالی است که قسمت مرکزی معمولا از ژوئن تا نوامبر یک دوره خشک سالی را هم تجربه می نماید.

البته شهر مانائوس 60 روز متوالی بدون باران را هم تجربه نموده است. در سال 2005 خشک سالی ویرانگری منطقه مانائوس را در برگرفت و باعث خشک شدن بخش هایی از رودخانه شد. این موضوع باعث بروز مشکلاتی در حمل ونقل و کاهش منابع آب آشامیدنی شد. به علاوه، مرگ میلیون ها ماهی در رودخانه را به دنبال داشت.

نوسانات سطح رودخانه به دلایل زیادی چون پدیده های آب وهوایی و جنگل زدایی در منطقه هنوز هم نگران نماینده است. دوره های خشک سالی آن قدری شدید نیست که رشد گیاهان را در این منطقه متوقف کند، اما می تواند باعث آغاز یا گسترش آتش سوزی گردد. در امتداد حاشیه جنوبی حوزه رودخانه آمازون آب و هوا مشابه آب و هوای نواحی غربی و مرکزی برزیل است. با افزایش ارتفاعات در آند، دما به صورت قابل توجهی کاهش می یابد.

گونه های گیاهی رودخانه آمازون

مهم ترین ویژگی حوزه رودخانه آمازون جنگل های بارانی گرمسیری یا سِلوا است. در این جنگل ها گونه های مختلف و حتی عجیب گیاهی به چشم می خورد. جالب است بدانید که تنها در یک هکتار از جنگل های آمازون حدود 100 گونه درختی یافت شده اند که تنها تعداد معدودی از آن ها بیش از یک بار دیده شدند.

ارتفاع بعضی از درختان آمازون به 40 تا 60 متر می رسد. تنه های بعضی از آن ها با قارچ یا گلسنگ پوشیده شده است. تنه های ضخیم و عظیم این درختان از مشخصات شاخص آن ها است که هنگام وزش بادهای شدید به پایدار ماندن درخت یاری می نماید. علاوه بر درختان گونه های گیاهی مختلفی هم در این منطقه به چشم می خورند؛ از گل ارکیده و کاکتوس گرفته تا آناناسیان، سرخس ها و خزه ها. تمام این سیستم پوشش گیاهی توسط یک شبکه خارق العاده از گیاهان بالارونده یا لیانا به هم متصل می شوند.

گونه های جانوری رودخانه آمازون

توصیف دقیق گونه های جانوری در آمازونیا به اندازه گونه های گیاهی سخت و پیچیده است. تنوع زیاد گونه های جانوری در این منطقه به حدی زیاد است که بسیاری از گونه ها هنوز هم ناشناخته باقی مانده اند. رودخانه ها و انشعابات آمازون مملو از گونه های مختلف جانوری است که صدایشان در منطقه طنین انداز می گردد. گونه های مختلفی از پستانداران و پستانداران درختی در این حوزه رودخانه آمازون به چشم می خورند.

در آمازونیا تنها بیش از 8000 گونه حشره طبقه بندی و شناسایی شده اند؛ حشره هایی که می توانند ناقل بیماری هایی مانند مالاریا و تب زرد باشند. عنکبوت های غول پیکر و صدها گونه پرنده با رنگ های زیبا و درخشان و انواع زنبورها و عقرب ها تنها چند نمونه از گونه های موجود در این منطقه هستند. گاهی اوقات هزاران پروانه در سواحل رودخانه کنار هم جمع می شوند.

در رودخانه آمازون حدود 2500 گونه ماهی یافت شده اند، اما گونه های ناشناخته زیادی هم در این رودخانه وجود دارند. بیشتر ماهی های رودخانه مهاجر هستند. ازجمله گونه های خطرناک رودخانه آمازون می توان به ماهی پیرانای گوشت خوار اشاره نمود. این ماهی ها قادر هستند به انواع ماهی ها، حیوانات و انسان ها حمله نمایند و در عرض چند دقیقه طعمه خود را کاملا از بین ببرند.

بعضی از گونه های ماهی در این رودخانه به دلیل افزایش تقاضای جهانی و صید بی رویه در خطر انقراض هستند. گونه های مختلف پرندگان هم در حوزه آمازون کم نیستند. از طوطی ها و ماکائوها گرفته تا شاهین، عقاب، دارکوب، حواصیل و طوطی های درازدم.

اقتصاد در حوزه رودخانه آمازون

در مزارع کوچک اطراف آمازون برنج، مانیوک و ذرت کشت می شوند. جوت، پنیر نخل و فلفل سیاه از دیگر محصولات تجاری این منطقه هستند. گاوداری ها و مراتع مخصوص به آن ها موجب پاکسازی اراضی جنگلی در حوزه آمازون شده اند. چراگاه ها و مزارع کشت کاکائو، قهوه و سایر محصولات کشاورزی و تجاری از دیگر عوامل جنگل زداریی در این منطقه هستند.

از چوب درختان آمازون برای ساخت عطر، طعم دهنده و مواد دارویی استفاده می نمایند، اما درختان دیگری هم در این منطقه وجود دارند که کالاهای باارزش تری فراوری می نمایند. برای مثال، درخت کائوچو که به درخت لاستیکی هم معروف است یکی از دلایل اصلی بهره برداری از جنگل های آمازون به شمار می رود.

از سال 1890 تا 1920 این درخت توانست یک شکوفایی مالی عظیم اما موقت برای این منطقه به وجود بیاورد. لاستیک های جمع آوری شده از درختان به اقتصاد آمازون یاری بسیاری نموده اند. بهره برداری از معادن مختلف آمازون از نظر مالی بسیار سودآور بوده است. اما آثار مخرب و مضر این بهره برداری بر روی محیط زیست را نمی توان نادیده گرفت. این منطقه یکی از غنی ترین ذخایر سنگ آهن در جهان است. علاوه بر سنگ آهن، طلا، مس، نیکل، منگنز، قلع و بوکسیت هم در معادن آمازون یافت می شوند. ذوب محلی سنگ آهن احتیاج به پاکسازی هزاران هکتار از جنگل ها را داشت. به علاوه، پس از آن که جیوه مورد استفاده برای استخراج طلا در رودخانه رها شد، بسیاری از ماهی های این رود که منبع اصلی غذایی برای مردم بومی بودند، آلوده شدند.

چند حقیقت جالب از رودخانه آمازون

• رودخانه آمازون از 9 کشور در آمریکای جنوبی ازجمله کلمبیا، ونزوئلا، اکوادور، بولیوی و برزیل عبور می نماید.
• یک ورزشکار اسلوونیایی در مدت 66 روز تمام طول رودخانه آمازون را شنا کرد.
• رودخانه آمازون 20 درصد از ذخیره آب شیرین اقیانوس را تامین می نماید.
• محققین در سال 2016 در دلتای رودخانه آمازون یک شبکه کامل از صخره های مرجانی را کشف کردند.
• این رودخانه زمانی به عقب جریان داشت. شاید کمی باورش سخت باشد، اما پیش از به وجود آمدن کوه های آند در 15 میلیون سال پیش، آمازون به سواحل اقیانوس آرام در آمریکای جنوبی سرازیر می شد. این رودخانه که بیش از 5 میلیون سال از خشک شدنش می گذشت بار دیگر راه خود را به اقیانوس پیدا کرد؛ این بار در جهت مخالف و به سمت اقیانوس اطلس.
• رودخانه آمازون و جنگل های بارانی اش زیستگاه گونه های متنوع و باورنکردنی از حیوانات و گیاهان هستند.
• در عرض رودخانه آمازون هیچ پلی ساخته نشده است.
• در زیر رودخانه آمازون یک رود دیگر جریان دارد. نام این رود به افتخار محققی که آن را کشف کرد، حمزه گذاشته شده است. این رودخانه 4 کیلومتر زیر زمین جریان دارد و تصور می گردد عرض آن 4 برابر عرض رودخانه آمازون باشد.
• نوسانات فصلی رودخانه آمازون گاهی تا 15 متر هم می رسد.